Optimisme

Optimisme is een fundamentele eigenschap van de menselijke geest. Op individueel niveau is optimisme van tijd tot tijd nodig om de moed erin te houden. Optimistisch zijn is een overlevingsmechanisme. Op maatschappelijk niveau is optimisme de motor die ons allen aan de gang houdt. Het maakt ons creatief, productief en ondernemend. Kortom optimisme is economisch onmisbaar. 

Toch is optimisme soms ook een probleem, bijv. wanneer we aan het begin van een project de doorlooptijd te gunstig inschatten. Of de baten te hoog en de kosten te laag begroten. Het vervelende van dit fenomeen is dat we er niet van leren, want het is een onbewust mechanisme. En dus gaan in een volgend project weer de fout in. Dit niet kunnen ontsnappen aan het eigen onbewuste optimisme wordt keer op keer bevestigd in empirisch onderzoek. De wetenschap spreekt over de optimisme bias.

De optimisme bias (systematische vertekening) is dan het gegeven dat de meeste mensen optimistischer zijn dan op grond van de realiteit gerechtvaardigd is. Zo zijn de meeste mensen ervan overtuigd (zelfoverschatting) dat zij beter scoren dan anderen op vele wenselijk geachte eigenschappen als intelligentie, sportiviteit of – in de project-context – het vermogen om aantallen, hoeveelheden en waarschijnlijkheden nauwkeurig in te schatten.

In de wereld van projecten heeft het verschijnsel optimisme grote effecten op zowel het initiëren als op het realiseren van projecten. In de de initiatiefase worden vaak onbewust optimistische aannames gedaan waarmee de businesscase van het project wordt rond gerekend. Dit staat dan in schril contrast met de ons bekende realiteit waarin vooral grote en complexe projecten soms enorme overschrijdingen kennen van tijd en budget (the planning fallacy). 

In de training soft skills voor projectleiders staan we stil bij manieren waarop de projectleider in teamverband de optimisme bias kan terugdringen en meer recht kan doen aan de realiteit.